معرفی کامل ساز زهی ویولن

ویولن چیست؟

در میان تمام ساز ها و آلات موسیقی، ویولن (Violon) سخت ترین ساز در یادگیری و البته یکی از محبوب ترین و پر طرفدار ترین ساز هائیست که پیشینه اش به قرن ها قبل بر می گردد.

ویولن، کوچک ترین ساز از خانواده ی سه عضوی ویولن است که صدایی نافذ و گرم از خود ایجاد میکند.

ویولنیست کیست؟

واژه ویولنیست (Violinist) از واژه ویولن و پسوند ایست (Ist) به معنی طرفدار، نوازنده و شناس تشکیل شده و به کسی که ویولن را می شناسد و می نوازد، ویولنیست گفته می شود.

سریع ترین ویولنیست دنیا، فردی به نام بن لی (Ben Lee) است که قطعه ای به نام باِبل بی (Bumblebee) رو به سرعت 15 نُت در ثانیه نواخت.

جنس و رده ویلون

جنس این ساز از چوب است و در رده ی ساز های زهی و آرشه ای قرار می گیرد.

شاه ساز

به ویولن لقب شاه ساز هم داده اند، مخصوصا در ارکستر ها که ویولن کمترین سکوت و بیشترین فعالیت رو در بین دیگر ساز ها دارد.

واژه ویولن

این ساز در زبان انگلیسی، ویولُن (Violin) خوانده می شود و بیشتر فارسی زبانان نیز، همین واژه را برای این ساز به کار می برند. این واژه فرانسوی بوده و خود نیز، از واژه ایتالیایی ویولینو (Violino) گرفته شده است.

ماهیت واژه ویولن از واژه ویتولا (Vitula) در دوره قرون وسطی گرفته شده. این واژه به معنی ساز زهی و همچنین گاو ماده است.

ویولن در زبان عربی، حیله یا کمان خوانده می شود.

کمانچه فرنگی

کمانچه یکی از ساز های زهی، آرشه ای و بومی ایران است و ویولن شباهت بسیاری به آن دارد. به همین دلیل در زبان فارسی به ویولن، کمانچه فرنگی می گویند.

ساز های زهی یا زه صدا ها

یکی از متنوع ترین گروه های آلات موسیقی، ساز های زِهی هستند که به آن ها زِه صدا ها هم می گویند.

کوردوفون ها (Chordophones) نام انگلیسی ساز های زهی است.

زِه به معنی سیم یا تار است. همانطور که از نامش پیداست، این ساز ها دارای چند سیم یا تار هستند که نوازنده، با ایجاد لرزش در سیم ها یا تار های ساز به وسیله آرشه یا زخمه زدن یا حتی با انگشتان خود، صدای مورد نظر خود را به وجود می آورد.

ساز های ویولن، گیتار، سه تار، چنگ و ... در این گروه قرار دارند

ساز های آرشه ای

ساز های آرشه ای در واقع زیر مجموعه ساز های زهی هستند.

در این ساز ها، نوازنده از چیزی به نام آرشه یا کمانه، برای ایجاد لرزش در سیم ها یا تار های ساز خود و در نتیجه تولید صدا، استفاده می کند. در ادامه مقاله به معرفی آرشه پرداخته شده است.

ساز های کمانچه، کنترباس و تمام ساز های خانوده ویولن در این گروه قرار دارند.

خانواده ویولن

به مجموعه ی سه ساز مشابه به نام های ویولن، ویولا و ویولن سل، خانواده ویولن گفته می شود که تفاوت های کمی در صدا، اندازه و تنظیم با یکدیگر دارند.

ساز کنترباس (Contrebasse) شباهت بسیار زیادی به ساز های این خانواده دارد اما جزو آن نیست. این مسئله شاید به این دلیل باشد که کنترباس را هم با آرشه می نوازند و هم با زخمه زدن، این در حالی است که ساز های خانواده ویولن را تنها با آرشه می نوازند.

در لیست زیر به سه عضو خانوده ویولن، به ترتیب از کوچک به بزرگ اشاره شده است:

1. ویولن

   همانطور که پیش تر گفته شد، ویولن کوچک ترین عضو این خانواده است و دارای صدای زیر تر، یا به اصطلاح زنانه تری نسبت به دو هم خانواده دیگر خود است. هدف از این مقاله معرفی این عضو از خانواده ویولن است.

2. ویولا

   دومین عضو این خانواده، ویولا (Viola) است که نسبت به عضو سوم این خانواده، شباهت بیشتری به ویولن دارد. ویولا از ویولن بزرگ تر است و صدای آن، بم تر یا به اصطلاح مردانه تر است.

3. ویولن سل

   سومین و بزرگ ترین عضو خانواده ویولن، ویولن سل (Cello) است که صدای بم تری نسبت به دو هم خانواده خود دارد.

نحوه نواختن ویولن و ویولا و جایگاه قرار گیری آن ها

در نحوه نواختن ویولن و ویولا و جایگاه قرار گیری آن ها، تفاوتی وجود ندارد. انتهای هر دو، زیر چانه نوازنده قرار می گیرد و نوازنده با دست چپ نُت گیری و با دست راست آرشه کشی می کند.

جایگاه قرار گیری و نحوه نواختن ویولن سل

جایگاه قرار گیری و نحوه نواختن ویولن سل با سایر اعضای خانواده اش متفاوت است. نوازنده باید این ساز را در میان پا های خود قرار بدهد و توسط میله ای که در انتهای این ساز قرار دارد، محکم روی زمین قرار داده شود تا مشکلی در نواختن و تعادل نوازنده ایجاد نشود.

تاریخچه ویولن

تاریخچه ویولن به سازی به نام رِباب (Rebab) در سرزمین های اسلامی تحت سلطه اعراب، در مشرق زمین بر می گردد. در واقع رباب، جد ویولن محسوب می شود که دچار تغییرات و تکامل شده و به شکل امروزی در آمده.

این ساز در ابتدا یک سیم بیشتر نداشت، که به قولی اعراب (معتبرتر)، و به قولی دیگر اروپایی ها به تعداد سیم های آن اضافه کردند. پس از آن، این ساز به نام رِبِک (Rebec) شناخته می شد.

این ساز در طی جنگ های صلیبی از شرق و مملکت های اسلامی به اروپا راه پیدا کرد و دست خوش تغییراتی شد. از معروف ترین این تغییرات، حذف سوراخ های روی بدنه این ساز بود. در نهایت، در قرن 16 اُم، این ساز در قاره سبز به شکل تکامل یافته و امروزی خود ساخته شد.

منظور از ویولن مُدِرن (Modern Violin)، همین ویولن تکامل یافته است که هنوز که هنوز است، از آن استفاده می شود.

این ساز به دست هنرمندی ایتالیایی به نام گاسپارو برتولوتی، ملقب به گاسپارو دا سالو به معنای گاسپارو اهل سالو، برای اولین به این شکل ساخته شد. تمامی خانواده ویولن، کنترباس، خانواده ویول، و در مجموع، حدود 80 ساز، توسط این هنرمند ساخته و نواخته شده اند.

آندریا آماتی، از شاگردان و پرورش یافتگان گاسپارو برتولوتی بود. خود آماتی نیز شاگردی به نام آنتونیو استرادیواری پرورش داد که به همراه خودش، تبدیل به بهترین و مورد توجه ترین سازندگان ویولن در تاریخ شدند.

ویولن و ساز های زهی و آرشه ای ساخته آنتونیو، مورد ستایش و توجه دانشمندان و اهل هنر بوده و هست.

امروزه نه تنها هیچ گونه تغییری در ساختار ویولن گاسپارو برتولوتی ایجاد نشده، بلکه هنوز در حال بررسی و کشف اسرار علمی و شناخت راز های زیبایی صدای آن هستند.

جنس و بخش های ویولن

به طور کلی ویولن رو می توان از هر نوع چوبی ساخت، اما باید توجه کرد که نوع چوب انتخاب شده، در مواردی مانند صدای دلخواه، وزن و کیفیت ساز تاثیر دارد.

معمولا سه بخش از ویولن یعنی بخش های کلاف، صفحه زیر و دسته، از چوب درخت افرا، و صفحه رویی ویولن از چوب درخت کاج یا صنوبر ساخته می شوند.

روی صفحه رویی ویولن که به آن طبله می گویند، دو شکاف قرینه به هم به شکل f وجود دارد که به آن ها شکاف های اِف (f-Holes) می گویند.

این ساز حدودا 400 گرم وزن دارد

ویولن مدرن بیش از 70 قطعه دارد که در کنار هم، بخش های مختلف ویولن رو تشکیل می دهند که عبارتند از:

1. جعبه طنینی
2. گریف
3. دسته
4. خرک
5. سیم گیر
6. سیم ها
7. آرشه

در ادامه مقاله، این بخش ها و اجزای اصلی ویولن معرفی می شوند.

جعبه طنینی

جعبه طنینی (Sound Box) همان بدنه کلی و اصلی ویولن است و به آن جعبه رزونانس هم گفته می شود.

این جعبه شامل صفحه رویی (طبله) و صفحه زیرین (زیره)، به همراه چوب های زوار های دور ویولن است. منظور از چوب های زوار های دور، چوب های تشکیل دهنده محیط جعبه ویولن به غیر از صفحه رویی، صفحه زیرین است و آبنوس است.

گریف

گریف از نوعی چوب سخت و سیاه با چگالی بالا به نام آبنوس (Ebony) ساخته شده است.

گریف در طول دسته ویولن به جعبه طنینی چسبیده و تقریبا تا وسط های جعبه امتداد دارد. این محل که گریف در آن قرار دارد به انگلیسی Upper Bout نام دارد.

گریف از بخش هایی است که سیم ها از روی آن می گذرند

نوازنده با قرار دادن انگشتان خود روی سیم ها و فشار دادن آن ها به داخل، فاصله سیم ها رو که از پایین تا انتهای دسته ویولن است، کوتاه کرده و با این کار، نت های مختلف رو عوض کرده و می نوازد.

به تمام چوب آبنوس بر روی ویولن که سیم ها از روی آن می گذرند، تخته انگشت گذاری (Finger Board) گفته می شود.

دسته

این قسمت در واقع گردن ویولن محسوب می شود، که اتفاقا به آن گردن (Neck) هم گفته می شود.

در ویولن چوب آبنوس به دو بخش تقسیم می شود که هر دو به هم متصل و دنباله یکدیگر هستند. بخش اول گریف و بخش دوم دسته است. در واقع دسته، دنباله و ادامه گریف است که سیم ها روی آن قرار دارند.

در این قسمت نیز نوازنده برای تغییر و نواختن نت مورد نظرش، انگشت گذاری می کند.

در انتهای دسته جعبه ای به نام جعبه کوک یا جعبه گوشی ها (Pegs Box) قرار دارد که سیم ها در درون آن، به دور گوشی های کوک (Pegs) می پیچند. تعداد گوشی های کوک 4 تا است و نوازنده با آنها، وضعیت سیم های سازش را تنظیم می کند.

در بالای جعبه کوک و گوشی ها، مارپیچ یا حلزون (Scroll) است که شکل بسیار زیبایی دارد و در پایین جعبه کوک، شیطانک (Nut) قرار دارد. شیطانک محل پایان چوب آبنوس و خم شدن انتهای دسته یعنی جعبه کوک و حلزون به سمت عقب است.

خرک

در بین جعبه طنینی و سیم ها، قطعه ای قرار دارد به نام خرک (Bridge) که یک پُل محسوب می شود. این قطعه بر جعبه طنینی عمود است.

خرک سیم ها رو در ارتفاع مناسب برای عبور از روی جعبه و همچنین چوب آبنوس نگه داشته و سیم ها با فشار زیادی روی آن قرار دارند.

همچنین خرک ارتعاشات و لرزش های حاصل از سیم ها رو به جعبه طنینی منتقل می کند. درون جعبه طنینی و تقریبا در زیر خرک، قطعه ای چوبی که میله ای و به شکل استوانه است، قرار دارد.

این قطعه ارتعاشاتی که خرک به صفحه رویی جعبه طنینی منتقل کرده بود رو گرفته و به صفحه زیرین منتقل می کند. با این کار مانع شکستن و آسیب دیدن صفحه ها، مخصوصا صفحه رویی می شود.

بخشی از صدای زیبای ویولن مدیون این فرایند است.

سیم گیر

سیم گیر (Tail Piece) مانند گریف و دسته از چوب آبنوس و گاهی از باکس وود (Box wood) یا رُز وود (Rosewood) ساخته می شود.

سیم گیر کمی پایین تر از خرک و تا انتهای پایین بدنه ویولن یا همان جعبه طنینی قرار دارد.

سیم ها

سیم ها یا همان زِه های ساز، از جعبه کوک که در انتهای دسته قرار دارد، آغاز می شود، از روی چوب آبنوس و خرک می گذرد و به قطعه هایی که مانند دکمه بر روی سیم گیر قرار دارند، متصل و مهار می شوند.

این دکمه ها، (Fine Tuners) به معنی تنظیم کننده های خوب نام دارند.

در گذشته از روده گوسفند یا حیواناتی مانند گربه برای ساخت سیم های ویولن استفاده می شد. امروزه از نایلون، الیاف کربن و رشته های نازک و باریک فلزی برای سیم ها، بهره برداری می شود.

آرشه

آرشه (Bow) که به آن کمانه هم می گویند، قطعه چوبی بلندی است که دارای حدودا 150 تا 200 رشته است. معمولا این رشته ها از جنس موی اسب هستند، البته می توان از نایلون پلاستیکی نیز برای آن ها استفاده کرد.

این رشته ها در طول چوب کمان کشیده شده است و در سر آرشه به قطعه ای از جنس استیل یا گاهی عاج، متصل می شود.

در انتهای آرشه نیز قطعه ای معمولا از جنس چوب است که با پیچ به چوب آرشه وصل شده و نام آن موگیر است. مو ها در انتهای آرشه به موگیر وصل می شوند. به موگیر، گیره تنظیم هم می گویند.

در انتهای چوب آرشه، قطعه ای فلزی یا پلاستیکی است که با چرخاندن آن می توان کشیدگی رشته های آرشه رو تنظیم کرد. معمولا هنگامی که نمی خواهند ویولن بنوازند، کشیدگی رشته ها رو کم و رها می کنند.

از آرشه در تمام ساز های آرشه ای استفاده می شود.

صدای ویولن

هر کدام از سیم های ویولن با توجه به زیر یا بم بودن آن، صدایی خاص تولید می کنند و به نُتی که نوازنده می خواهد اجرا کند بستگی دارد.

سیم های ویولن از صدای زیر به بم، به ترتیب از سیم اول تا سیم چهارم، می، لا، رِ، سُل نام دارند.

ویولن صدایی فوق العاده گرم، نافذ و زیبا دارد که دریافت و درک معانی صدا ها و توصیفات آن ها، در هر فرد متفاوت است.

انواع ویولن

به طور کلی دو نوع ویولن موجود است:

1. ویولن کلاسیک

   ویولنی که توسط گاسپارو دا سالو ساخته شده و تا امروز مورد استفاده افراد قرار گرفته است. به زبان ساده همان ویولن معروف و مرسوم خودمان!

2. ویولن الکتریک

   مانند خیلی از ساز های دیگه که پا فرا تر از سبک و مدل قدیمی و عادی خود گذاشته اند، ویولن نیز چنین کرده و نوع جدیدی از آن در سال 1920 توسط آقای استاف اسمیت (Stuff Smith) در سبک های موسیقی جاز و بلوز مورد استفاده قرار گرفت.

   ویولن الکتریک بدنه ای فلزی و گاهی سبک تر از ویولن کلاسیک دارد.

   تعداد سیم های ویولن الکتریک ممکن است از نوع دیگر ویولن بیشتر باشد و طراحی آن بر عکس ویولن کلاسیک، غیر سنتی است.

   این ویولن در موسیقی های مانند راک، پاپ، جاز و بلوز استفاده می شود

   سیگنال های این ساز بر اثر پردازش های الکترونی و در نهایت برای تهیه صدای مورد نظر، به وجود می آیند.

   مانند بدنه این ساز که فلزی است، سیم های آن نیز باید از جنس عناصر دارای آهن باشند. جنس سیم های ویولن الکتریک، رابطه مستقیم با استفاده پیکاپ مغناطیسی و در نهایت تولید صدای خاص و الکتریک در این ساز دارد.

ویولن و چپ دست ها

اولین نکته ای که باید به آن توجه کنید این است که شما، چه راست دست باشید و چه چپ دست، باید برای نواختن ویولن تسلط پیدا کنید و این فرایند برای هر دو گروه طول می کشد.

تنها تفاوت بین راست دست ها و چپ دست ها این است که راست دست ها باید روی نُت گیری کردن، که با انگشتان دست چپشان انجام می شود، و چپ دست ها در کشیدن آرشه که با دست راستشان انجام می شود، تمرین بیشتری کنند.

البته این رو هم بدانید که ویولن مخصوص چپ دست ها که به طور قرینه ویولن راست دست ها است ساخته شده، ولی بهترین کار این است که چپ دست ها نوازندگی ویولن رو به همون سبک راست دست ها از ابتدا یاد بگیرند. چون اگر یک چپ دست، ویولن چپ دست ها رو انتخاب کند، در هیچ ارکستری راه پیدا نخواهد کرد. به این دلیل که بیشتر افراد ارکستر ها به طور طبیعی، راست دست هستند و به همین جهت، وجود نوازنده ای که ویولن رو با دست چپ می نوازد ساختار و تنظیم ارکستر و افراد رو به هم می زند.

همچنین نمی تواند با ویولن راست دست ها که تعداد بیشتری از آنها وجود دارد، نوازندگی کند.

مدت زمان یادگیری ویولن

همانطور که گفته شد، ویولن سخت ترین ساز در یادگیری است.

مدت زمان یادگیری آن، در درجه اول به فردی که می خواهد ویولن رو یاد بگیرد بستگی دارد.

اگر فردی پشتکار کافی رو داشته باشد، برای ایجاد صدای خوب، آرشه کشی و نواختن تعدادی قطعه، نیازمند 1 الی 2 سال زمان و تمرین به طور مداوم و منظم است. برای تسلط کامل، فراگیری تکنیک های نوازندگی و همراهی با گروه های موسیقی، این زمان به حدود 4 تا 5 سال مداوم افزایش می یابد.

البته در نظر داشته باشید که استعداد، علاقه، پشتکار، کیفیت ساز و همچنین استاد و کلاس خوب، در کوتاه شدن یا زیاد شدن فرایند یادگیری و سرعت آن، تاثیر قابل توجهی دارد.

تاثیرات نواختن ویولن

ویولن سازی خوش صدا، اسرار آمیز و منحصر به فرد است که نواختن و فرا گرفتن آن، خالی از لطف و تاثیر نیست.

در ادامه مقاله، 7 تاثیر ویولن بر روی ویولنیست، به طور کلی و نسبی، بیان شده است:

1. ویولنیست ها تسلط بیشتری روی کنترل هر دو دست خود، از کتف تا انگشتان دارند. این ویژگی به خاطر آن است که بخش هایی از مغز که مسئولیت دست چپ و راست رو دارند، در ویولنیست ها فعال تر و حساس تر هستند.
2. سرعت پردازش مغز و استدلال ویولنیست ها نسبت به دیگران، بیشتر است.
3. نوازندگان ویولن به لطف آن، از قدرت بازو و به طور کلی، قدرت بالا تنه بیشتری بر خوردار هستند.
4. کمر، شانه ها و مدل نشستن و ایستادن ویولنیست ها، به سبب مدل و ژستی که در نوازندگی ویولن دارند، بهتر، زیبا تر و دارای حالت سالم تری است. البته ژست غلط هنگام نوازندگی ویولن می تواند تاثیر عکس داشته باشد و مخصوصا به گردن آسیب بزند!
5. به دلیل دقت و تمرکز روی نواختن ویولن و همچنین، حفظ کردن نُت های آن، حافظه افراد ویولنیست تقویت می شود.
6. هوش و قدرت شنیداری ویولنیست ها که بسیار کار آمد است، بیشتر از دیگران است.
7. ویولن ساز سختی است و نیاز به پشتکار و زمان زیادی برای فراگیری اش است. افرادی که به این موفقیت دست می یابند یا یک پله از سایر ویولنیست ها بالا تر می روند، حس اعتماد به نفس، موفقیت و عزت نفس بیشتری پیدا می کنند.

نویسنده ی مقاله ی "همه چیز در مورد ساز محبوب ویولن (violin)"

این مطلب توسط امیرحسین امینی نوشته، و توسط تیم "هم سوالی"، ویرایش شده است.

لطفا یک گزینه را انتخاب کنید