با نوجوانان چطور رفتار کنیم؟

نوجوانی

دوره نوجوانی بطور قطع کوتاه ترین و مهمترین دوره زندگی انسان است که اکثر تغییرات انسان در آن به وقوع پیوسته و مرحله مهم و حساس بلوغ در آن رخ می دهد.

سن نوجوانی 12 تا 18 سالگی را شامل می شود.

خانواده و نوجوانان

در خانواده ای که نوجوانی در حال رشد دارد، دغدغه والدین آن نوجوان این است که:

چگونه باید با او رفتار کنم؟
آیا رفتار من با فرزند نوجوانم صحیح است؟
با نوجوانی که رفتار درستی ندارید، چگونه برخورد کنیم؟

ما در این مقاله در ابتدا اطلاعاتی در مورد تغییرات دوران بلوغ به شما می دهیم و بعد راهکارهایی برای چگونگی برخورد با نوجوان به شما داده می شود.

البته در هم سوالی مقاله ای بطور اختصاصی در مورد بلوغ نوشته شده است که خواندن آن مقاله را هم بعد از این مقاله توصیه می کنیم.

مطالب این مقاله حاصل تحقیقات و مطالعات نویسنده آن در مورد نوجوانان و نحوه رفتار با نوجوانان است و انتشار آن در هم سوالی الزاما به معنای تائید همه ی محتوای آن نیست.

تغییرات رشدی نوجوان

نوجوانی دورانی است که در آن شخص نوجوان از یک سری تغییرات رشدی برخوردار می شود.

تغییرات رشدی در نوجوان شامل ایجاد تحولاتی در جسم، روح و روان، هیجان ها، هوش و ... می باشد که در عبور از مرحله کودکی به نوجوانی اتفاق می افتد.

وقتی به تغییرات رشدی که یک نوجوان 12 تا 18 ساله با آنها مواجه است فکر کنید، متوجه می شوید که این تغییرات بسیار پیچیده و مهم هستند.

انواع تغییرات رشدی نوجوانی

جسمانی
روانشناختی
اجتماعی
جنسی

تغییرات جسمانی

وقتی نوجوانی وارد دوره بلوغ می شود یک سری تغییرات بزرگ رشدی در او به وجود می آید و بافت های بدن تغییرات زیادی پیدا می کنند. مثلا:

وزن قلب پسرها در دوران بلوغ دو برابر می شود.
بلوغ اندام های جنسی شروع می شود.
صدای شخص شروع به تغییر می کند و کلفت می شود و موهای صورت و بدن افزایش پیدا می کند.
مشکلات پوستی مثل جوش زدن و آکنه در این دوران افزایش پیدا می کند.

تغییرات روانشناختی

در مورد تغییرات جسمی دوران بلوغ توضیحاتی داده شد اما قسمت مهم تر تغییرات دوران بلوغ، تغییرات روانشناختی است.

مهمترین تغییرات روانشناختی دوران بلوغ مربوط به این است که نوجوان دوست دارد استقلال از والدین و خودمختاری را تجربه کرده و از مرحله کودکی و وابستگی به بزرگسالان عبور کند.

بیشتر والدین در برابر این خواسته نوجوان مقاومت می کنند و سعی در راهنمایی او دارند در حالیکه باید بدانند این یک روند رشدی طبیعی در دوران بلوغ است و هر چه بیشتر در این موارد پافشاری کنند اختلاف بین والدین و نوجوان بیشتر می شود.

تغییرات اجتماعی

در مورد تغییرات اجتماعی این دوران باید گفته شود که نوجوان دوست دارد با دیگران ارتباط برقرار کند.

به خصوص علاقه نوجوان برای برقراری ارتباط با افراد بزرگتر از خودشان بیشتر مشاهده می شود.

همچنین نوجوان اشتیاق زیادی برای عضویت در گروه های اجتماعی همسالان از خود نشان می دهد.

تغییرات جنسی

در دوران بلوغ تغییرات جنسی زیادی در نوجوان به جود می آید، و هر چه نوجوان بزرگتر می شود و از نظر فیزیکی رشد بیشتری پیدا می کند، جنس مخالف جذابیت بیشتری برایش پیدا می کند.

آموزش جنسی به نوجوانان

در این دوران، نوجوان باید یاد بگیرد:

با بدن خودش راحت باشد.
بهداشت جنسی خود را رعایت کند.
طرز برخورد با جنس مخالف را یاد بگیرد.
اعتماد به نفس خود را افزایش دهد.
با احساسات جنسی اش به درستی برخورد کند.
انتخاب درستی در مورد رفتار جنسی داشته باشد.

برخورد صحیح با یک نوجوان چگونه است؟

مهمترین موضوع در مورد برخورد درست با نوجوان این است که ارتباط خودمان را با او حفظ کنیم.

اگرچه در این دوران نوجوان احتیاج دارد از خانواده فاصله گرفته و مستقل شود و نباید جلوی او را گرفت، اما باید این اطمینان را نیز به او بدهید که هیچگاه امنیت و حمایت خانواده خود را از دست نخواهد داد.

به بیان دیگر در عین حال که جلوی استقلال او را نباید گرفت، باید این اطمینان به او داده شود که شبکه حمایت گر و ارتباطی خانواده را از دست نخواهد داد.

اگر خطوط ارتباطی قطع شود، نوجوان از نظر عاطفی و هیجانی دچار مشکل می شود.

بایدها در رفتار با نوجوانان

به جزییات به اندازه چیزهای مهم اهمیت داده و شنونده خوبی باشید. اگر به خوبی به حرفهای نوجوان خود گوش دهید او همیشه شما را برای صحبت کردن انتخاب می کند.
موقع حرف زدن فرزند نوجوانتان فقط حواستان به حرفهای او باشد و کار دیگری انجام ندهید، ارتباط چشمی را قطع نکنید.
اگر در آن زمان حوصله گوش دادن به حرف هایش را ندارید و یا کار مهم دیگری برای انجام دادن دارید به او توضیح دهید که در فرصت دیگری حتما با او صحبت خواهید کرد.
توضیح بیشتری از او بخواهید تا مطلب برایتان کاملا روشن شود. فقط مواظب باشید لحنتان حالت انتقادی نداشته باشد. اگر فرزندتان احساس کرد دارید از او انتقاد می کنید دیگر بحث را ادامه ندهید.
اگر نوجوانتان مدام نظر و عقیده خود را عوض می کند به او خرده نگیرید و نگوئید "چقدر دمدمی مزاج هستی"، چون این اتفاق بخشی از روند طبیعی رشدی اوست.
به فعالیت های مورد علاقه فرزندتان توجه و اشتیاق نشان دهید.
به نظرات و عقاید او احترام بگذارید و آنها را بپذیرید، حتی اگر مخالفشان هستید.
به خواسته های فرزند نوجوانتان نه نگویید تا جایی که می توانید خواسته هایش را اجابت کنید و نشان دهید از خوشحالی او خوشحال شده اید.
اگر خواسته ای از فرزند نوجوانتان دارید به صورت سوالی مطرح کنید مثل این که به نظرت کلاس فوق برنامه را شرکت کنی موفق تر نمی شی؟

نبایدها در رفتار با نوجوانان

نصیحت کردن نوجوان و پند و موعظه و سخنرانی روی نوجوان کمترین اثری نخواهد داشت، پس از این کار اجتناب کنید.
نشان دادن سلطه و قدرت به نوجوان بی اثر است و حتی حس تنفر را در او ایجاد می کند، مثل اینکه به نوجوان بگوئید "باید این کار را انجام بدهی، چون من می گویم". طرح خواسته ها از نوجوان به صورت باید باعث می شود نوجوان تمایلی به انجام خواسته شما نداشته باشد.
بحث کردن با نوجوان به صورت مچ گیری کاملا اشتباه است، مثل اینکه بگوئیم: "همسایه بغلی تو را موقع انجام این کار دیده".
بلند کردن صدا و از دست دادن کنترل خود نتیجه عکس می دهد. در صورتی احیانا چنین رفتاری نشان دادید، بهتر است از نوجوان، عذرخواهی کنید.
نق زدن و نقطه ضعف ها و کاستی های او را به زبان آوردن فقط اعتماد به نفس نوجوان را کاهش می دهد و نتیجه دیگری نخواهد داشت.
انتقاد نکنید مگر این که این انتقاد در مورد موضوعات ناایمن، غیراخلاقی و غیرقانونی باشد. نطراتتان را برای خودتان نگه دارید.

جلوگیری از رفتارهای پرخطر

شما به عنوان والدین فرزندتان همیشه از این هراس دارید که فرزندتان رفتارهای پرخطر مثل نوشیدن الکل، رفتارهای پرخطر جنسی، سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و ... را انجام دهد.

در اینجا چند راهکار برای جلوگیری از رفتارهای پرخطر نوجوانان بیان می شود:

بخشی از زندگی روزمره فرزند خود باشید، سعی کنید تا وقتی فرزندتان در خانه است، شما نیز خانه باشید.
در دسترس باشید، به طور واضح و با ملایمت به فرزندتان توضیح دهید، چه انتظاراتی از او دارید.
مواد مضر مثل سیگار، مشروب، مواد مخدر و ... در خانه نداشته باشید. وقتی دسترسی نوجوان به این مواد راحت باشد بیشتر احتمال دارد از آنها استفاده کند.
از فرزندتان توقع رفتار خوب داشته باشید. نوجوانانی که والدینشان از آنها توقع خوب بودن دارند، بهداشت روانی بیشتری دارند.
فرزندتان را تشویق کنید در فعالیت های مدرسه شرکت داشته باشد. نوجوانانی که درگیر فعالیت های درسی و تحصیلی می شوند کمتر به سمت رفتارهای پرخطر کشیده می شوند.

ویزگی های خانواده سالم برای رشد مطلوب نوجوان

برای این که نوجوان رشد بهینه و سالمی داشته باشد، باید در خانواده ای سالم پرورش پیدا کند، که در اینجا ویژگی های خانواده سالم را بیان می کنیم.

در یک خانواده سالم انتظارات اعضای خانواده از هم مشخص و واضح است.
در چنین خانواده ای اعضای آن نظرات خود را بدون ترس بیان می کنند و نظرات مخالف هم پذیرفته شده است.
اعضای خانواده به هم احترام می گذارند و جدی گرفته می شوند.
ارتباط احساسی، عاطفی و هیجانی بین اعضای خانواده وجود دارد.
پدر و مادر جلوی فرزندان بهم احترام می گذارند و با احترام یکدیگر را خطاب می کنند.
فرزندان نیز در تصمیمات مربوط به خانواده نظر می دهند.
عشق و توجه بین اعضا حاکم است. هر چه جو خانواده متشنج تر و ناکارآمدتر باشد، تاثیر منفی بیشتری بر روی رشد نوجوان دارد.

ویژگی خانواده ناسالم

زن و شوهر مدام درحال مجادله و دعوا با هم هستند و بهم بی احترامی می کنند.
والدین دارای مشکلات عاطفی و هیجانی هستند و نمی توانند با یکدیگر و با فرزندان خود ارتباط درستی برقرار کنند و نوجوان در چنین خانواده ای دچار کمبودهای عاطفی خواهد شد.
در چنین خانواده هایی کودکان با تنبیه بدنی یا محروم شدن کنترل می شوند، که وقتی به نوجوانی می رسند با کوهی از عقده ها مواجه می شوند.
اعضای چنین خانواده هایی الکل، موادمخدر، سیگار و ... مصرف می کنند و نوجوان آنها را الگو قرار می دهد.
در چنین خانواده هایی فقط یکی از اعضا تمام کارهای مربوط به فرزند را انجام می دهد و طرف مقابل دخالتی در آن ندارد.

نحوه برخورد با نوجوانان دارای رفتار پرخطر

تا اینجا در مورد این موضوع که چگونه با نوجوان رفتار کنیم تا به سمت رفتارهای پرخطر نرود توضیح دادیم، اما سوال است که اگر نوجوانی گرفتار رفتارهای پرخطر شد چگونه با او رفتار کنیم؟

سعی کنید این موضوع را بفهمید که فرزندتان در چه مرحله ای از رفتار انحرافی قراردارد.
وقتی از خانه بیرون می رود از او بپرسید که کجا می رود و با چه کسانی قرار ملاقات دارد.
وقتی به خانه برمی گردد از او بخواهید با جزییات بگوید که کجا بوده و چه می کرده است. فرزندتان باید بفهمد شما در مورد او کنجکاو شده اید و شک کرده اید.
آزادی رفت و آمد به هر جا که دوست دارد را برای مدتی محدود کنید.
به فرزندتان نزدیک شوید و با او دوست شوید.
در قالب فیلم یا داستان عاقبت کسانی که رفتارهای پرخطر داشته اند را به شکل غیر مستقیم به آنها نشان دهید.

ایمنی نوجوان در برابر خطرات جنسی

موضوعات جنسي يكی از خطراتی است كه اخيرا نوجوانان بيشتر در معرض آن هستند.

نوجوانان ايمن در برابر اين خطر، آنهايی هستند كه خود يا خانواده آنها ويژگي های زير را دارند:

خانواده اين رفتار را تاييد نمي كند.
قواعد خانواده در اين مورد کاملا واضح و روشن است.
خانواده عزت نفس زيادی دارند، که باعث شده است فرزند خانواده هم عزت نفس بالایی داشته باشد.
نوجوان در مدرسه پذيرفته شده است، همچنین در گروه های اجتماعی تشکیل شده از همسن و سال هایش پذیرفته شده است.
نوجوان با خانواده ارتباط خوب دارد، و از نظر عاطفی کمبودی ندارد.
خانواده نظارت خوبی بر رفتار نوجوانشان دارند، همچنین با فرزند خود مانند دوست و رفیق هستند.
نوجوان فعاليتهای فوق برنامه ورزشی دارد که باعث تخلیه هیجانی و جنسی در او می شود.

علت گرایش یکسری از نوجوانان به رفتارهای جنسی نامناسب با سن و فرهنگ

یکی از دلایل آن عزت نفس پایین نوجوان است که باعث این رفتار می شود.
ارتباط ضعیف عاطفی و احساسی با پدر و مادر هم یکی دیگر از دلایل گرایش به این رفتار است.
عدم نظارت والدین بر رفتار نوجوان هم می تواند دلیل بر این نوع رفتار باشد.
ضعف تحصیلی نوجوان.
روابط عاشقانه بلند مدت.
داشتن والدینی که روابط جنسی در نوجوانی را منع نمی کنند.
نداشتن دیدگاههای مذهبی و دینی.

افسردگی نوجوانان

نوجوانان معمولا چرخش خلقي دارند. يعني گاهی سر حال و گاهی غمگين هستند، این غم و افسردگی در آنها متعارف و معمول است.

اما چه زمانی خانواده بايد نگران خلق نوجوانش شود؟

افسردگی با غم فرق دارد چون بيشتر طول می کشد و شديدتر است.

افسردگی نوجوانی يک بيماری است كه می تواند به مشكلات جدی با عوارض مادام العمر منحر شود.

اگر نوجوانتان علایم زیر را داشته باشد مبتلا به افسردگی است و باید به فکر درمانش باشید:

تغيير در عادات خواب و خوراک
از دست دادن علاقه به دوستان و عادت ها
از دست دادن ناگهاني علاقه به هر چیزی که قبلا برایش مهم و عزیز بود.
تغيير ناگهانی نمرات درسی
شكايت از فشارهای غيرمتعارف
گوشه گیری
عدم رسیدگی به وضع ظاهری
احساس نااميدی يا تنفر از خود
احساس كرختی، بي علاقگی
از دست دادن انرژي
گفتن و انديشدن درباره مرگ و مردن

درمان افسردگی نوجوانان

اگر فكر مي كنيد كه اين احتمال وجود دارد كه نوجوانتان افسرده باشد مي توانيد اين اقدامات را انجام دهيد:

با نوجوانتان در باره احساساتش صحبت كنيد، به او كمک كنيد كه راز دلش را با شما بگويد.
به نوجوانتان كمك كنيد تا با همفكری شما راهی براي خلاص از اين احساسات دردناک پيدا كند.
فعاليت فيزيكی را تشويق كنيد.
بيشتراز حد معمول به سراغش برويد و احوالش را بپرسيد.
اگر اين گام ها كمک نمي كند و مشكل جدی به نظر مي رسد با روانشناس صحبت کنید.

شکل دادن عزت نفس در نوجوان

عزت نفس انسان، در مسيری كه برای زندگی اش انتخاب مي كند، نقش بسیار مهمی ایفا مي كند.

اينكه ما درباره خودمان چه احساسی داريم، انتخاب های ما را جهت مي دهد و تعيين مي كند كه ما چطور احساس مي كنيم، چطور با وقايع روبرو مي شويم و همه آنچه انجام مي دهيم تحت تاثير عزت نفس ماست.

وقتي عزت نفس قوی داريم، انتخاب های مثبتی در مورد آنچه به صلاح ما و كسانی كه دوستشان داريم هست انجام مي دهيم.

وقتي عزت نفس پايين داريم، انتخاب های ما مبتنی بر آنچه كه ديگران فكر مي كنند و مي خواهند، است.

افزایش عزت نفس در نوجوانان

بااين روش ها ميتوانيد به نوجوانتان كمک کنید كه عزت نفس داشته باشد:
وقتي نوجوانتان با شما صحبت مي كند هم به حرف ها، و هم به رفتار او، توجه كنيد.
نظرات نوجوانتان را درباره چيزها پرسيده و نظر او را بپذيريد.
از او بپرسيد چرا چنين فكر ميكند و چه انجام ميدهد.
به خودتان يادآوري كنيد كه نوجوانتان نياز دارد به اينكه خودش را از شما جدا كند ، اين ميل به استقلال و جدایی در دوران نوجوانی طبيعی بوده و سالم است، به نوجوانتان اجازه بدهيد، اين كار را انجام دهد.
بگذاريد نوجوانتان بداند كه شما عاشقانه دوستش داريد.
بگذاريد نوجوانتان بداند كه شما همواره در کنار او حضور خواهيد داشت.
به نوجوانتان اجازه كشف عقايد تازه را بدهيد.
وقتي نوجوانتان ابراز وجود مي كند، جا نخوريد و نترسيد.
نوجوانتان را تشويق کنید كه احساسات و هيجاناتش را به شيوه مناسب ابراز كند.

نویسنده ی مقاله ی "آموزش نحوه رفتار با نوجوان و تربیت نوجوانان"

این مطلب توسط الهه احمدی نوشته، و توسط تیم "هم سوالی"، ویرایش شده است.